Collectieve wijsheid is alle kennis, kunde en ervaring die alle organisatieleden hebben van het vak, van de klanten, cliënten, doelgroepen, van elkaar, van de organisatie, van waarden, van de markt en van (werk)processen. Het zit in elke organisatie, in elk team, in elke laag. Overal. Deze wijsheid ontsluiten is wat veel teams en organisaties wensen en willen, in de praktijk blijkt dit toch best lastig te zijn. Conformiteit, hiërarchie en informatiebias kunnen ons weerhouden om verschillen op te zoeken, variatie te vergroten en open te staan voor alle perspectieven.

In deze shortread verkennen we wat wijsheid anders is dan intelligentie en hoe je de condities kunt scheppen waarin wijsheid in een groep kan ontstaan.

Variatie als antwoord op deze tijd
Ashby, een Britse psychiater en pionier op het gebied van systeemtheorie en cybernetica, stelde in zijn Wet op de Vereiste Variatie, dat organisaties veerkrachtig en effectief zijn door voldoende variatie te hebben in hun reacties en strategieën op de markten of voor de doelgroepen die ze bedienen. In een steeds complexere wereld, waarin alles met alles samenhangt en problemen ‘vernetwerkt’ zijn, is variatie cruciaal. Collectieve wijsheid benut alle breinen ter tafel. Drinkt uit alle bronnen die een organisatie of team ter beschikking staat en is bereid te leren en te experimenteren. Zij zoekt variatie, verschillen. Zodat we samen wijzer worden in een wereld die digitaal en technologisch ons ‘outsmart’.

Wijsheid vs. intelligentie
Wijsheid is het vermogen van een persoon, of een groep, om verstandig, redelijk en correct te handelen. Deze definitie verwijst naar waarden die leiden om het goede te doen. Intelligentie heeft te maken met vaardigheden, probleemoplossend vermogen en geheugen en met het inzetten van alle mentale vermogens. Wijsheid hangt net als intelligentie samen met probleemoplossend vermogen, maar ontstaat op een andere manier. Intelligentie probeert een probleem systematisch via een proces van deductie stapsgewijs verder te brengen en op te lossen.

Wijsheid ontstaat juist in het toelaten van meervoudige betekenissen van een probleem, in de bredere context waarin het zich voordoet. Wijsheid wenst te begrijpen i.p.v. te beoordelen, bevordert het tastende denken en koestert het niet-weten. Het zoekt de vragen en niet persé de antwoorden. Theorieën over wijsheid hebben het over: empathie, dialectisch redeneren, tolerantie voor ambiguïteit, metacognitieve houding, scherpzinnigheid, de-automatiseren en het vermogen om situaties te doorzien en problemen te identificeren.

Collectieve wijsheid als stille bron
Zet een groep intelligente mensen bij elkaar en er ontstaat niet automatisch wijsheid.

Collectieve wijsheid is een stille bron en vermogen van iedere groep. Maar het opent zich niet vanzelf.
Het vraagt een zekere bescheidenheid, een uitstel van ‘zeker weten’ en het toestaan van onzekerheid, verschillen, onderzoek. Een dialoog waarin we met een open mindset, nieuwsgierig doorbouwen op elkaars standpunten of ideeën. Waarin we de spreektijd evenredig verdelen en nieuwe betekenissen zich kunnen ontvouwen en we lerenderwijs onverwachte manieren om vooruit te komen ontdekken. Collectieve wijsheid stijgt daarmee uit boven individuele perspectieven en verwijst naar wijze actie en bijzondere resultaten.

Hoe ontsluit je dan collectieve wijsheid?

Wijsheid als een proces van samen
Volgens Surowiecku, Wisdom of the crowds, is er een aantal condities waarin wijsheid kan ontstaan in een groep:

• Een verscheidenheid aan meningen.
• Een zekere mate van onafhankelijkheid t.o.v. de opvattingen van anderen.
• Een zekere mate van decentralisatie, ofwel lokale, persoonlijke kennis en expertise inbrengen ook al lijkt deze soms irrelevant of niet gepast.
• Synchroniciteit van oordeelsvorming door beslissingen niet na elkaar te nemen maar gelijktijdig.
• De beschikbaarheid van instrumentaria om informatie mee te vergaren.

Wijsheid ontstaat tussen mensen
Zoals Richard Bandler zei ‘Go there first’. Dus als je wijsheid nastreeft, zoek haar dan niet, maar ga voorop op de volgende terreinen.

Diep luisteren
We zijn meer dan de som der delen. Er is een innerlijke ruimte tussen individuen, groepen en het grotere geheel. Diep luisteren is een uitnodiging om nieuwsgierig te zijn naar wat er eigenlijk echt gaande is. Naar wat er niet gezegd wordt, maar wel voelbaar is. Om tussen de regels door te luisteren. Door volledig aanwezig te zijn met anderen. Wat denken ze, dromen ze, voelen ze, vrezen ze?

Uitstel van wat je zeker weet
Een openstaan voor niet-weten. Juist als de verwarring groot is of een dilemma zwaar weegt. Samen betekenis geven aan wat er is, bestaat bij de gratie van het uitstel van het eigen gelijk of oordeel. Respect is het commitment om anderen te waarderen, ook als er onenigheid is. Het is een openstaan om te leren van verschillen. Een vermogen om te differentiëren, om nieuw denken te laten ontstaan en nieuwe beelden te genereren van wat mogelijk kan zijn. De groep heeft per definitie een grotere berg aan levenservaring dan ieder individu afzonderlijk. Het opnemen van alle ervaringen en het reflecteren daarop, levert vaak nieuwe inzichten op vanuit een gezamenlijk weten wat vooraf niet bedenken valt.

De-automatiseren en ontregelen
Ontregelen staat voor: van de wijs brengen, verstoren, in de war sturen en ontwrichten. Werkwoorden waar niemand op zit te wachten, die spanning of ongemak teweeg kunnen brengen. En juist in die momenten van verwarring liggen de kansen om te zien welke automatismen werkzaam zijn in de groep om spanning of ongemak te reduceren. Een wereld van inzicht openbaart zich in het ontregelen. En in dat moment ontstaat er ruimte om met dat inzicht nieuwe dynamieken op gang te brengen. Nieuwe opties om iets anders te kunnen doen. Ontregelen is daarmee niet provocatief, maar een uitnodiging om onze creatieve en relationele vermogens optimaal te benutten. Het werkt als een wisselbad: op het moment zelf is het even schrikken, maar direct daarna geeft het nieuwe energie.

Vertrouw op het vergankelijke
Niets is voor eeuwig… terwijl de essentie kan blijven bestaan. We veranderen en blijven ergens ook hetzelfde. In die beweging schuilt kracht en wijsheid. Welke waarden, kwaliteiten zijn verscholen in hoe we veranderen én ook hetzelfde blijven? Deze waarden en kwaliteiten geven het vertrouwen dat ondanks, dat we de weg nog niet zien, het bos donker lijkt en de problemen groot, we er ook wel weer uit zullen komen. We hebben al het andere ook ooit geleerd, dus ook deze verwarring of dit probleem zal voorbijgaan en van geleerd worden. Self-efficacy, noemde Albert Bandura dit, het geloof iets te kunnen ook al kunnen we het nu nog niet.

Het geheel zien vanuit meerdere perspectieven
Ieder mens ziet de wereld vanuit een unieke positie. Daarmee is alle informatie waardevol, en deel van het grotere geheel. De verschillende delen onthullen daarmee het gehele systeem (‘in het kleine onthult zich het grotere’). En is een uitnodiging om een stap naar achteren te doen en het geheel te overzien waarvan de menselijke ervaring een onderdeel is.

Welkom voor alles wat opkomt
Bewust aandacht besteden aan hoe we omgaan met elkaar, met de verschillende behoeften en ons gezamenlijk mens zijn. Macht en invloed delen met elkaar, anderen behandelen en zien als gelijkwaardig en doorbouwen op wat de ander zegt, voordat we een verschil introduceren, geeft ruimte aan het onverwachte. Het mogelijk nog niet gekende. Een echt welkom heten aan alles wat bevalt, en niet bevalt, aan het leven in groepen.  Waarbij obstakels kritische passages zijn op onze route naar collectieve wijsheid.

Samen wijzer – hoe werkt dat voor jou?
Een shortread waarin ik mijn verkenning van collectieve wijsheid spreekwoordelijk op papier heb gezet. Iets wat ik de ander, ons team en mezelf gun om elke dag in te groeien en wijzer in te worden. Ook mijn praktijk is natuurlijk weerbarstig. Hoe werkt dat voor jou? Wat kom jij tegen in de praktijk en waar loop je tegen aan in het proces naar Samen wijzer? Hoe denk jij dat we ervoor kunnen zorgen dat de wijsheid van een groep leidt tot betere beslissingen? Wat is helpend?

Benieuwd naar jouw reactie. Voel je welkom om jouw blik hierop met mij te delen!