Toenemende complexiteit van opgaven. Snelheid van veranderingen. Een samenleving die steeds meer zelf in actie komt. Overheden onderzoeken hierin nieuwe manieren om met inwoners en organisaties samen te werken. ‘Responsief werken’ is daarbij in opkomst: doen wat nodig is, meebewegen met de stromen die in de samenleving vloeien. Angela Riddering van PRCS werkt al een aantal jaren aan de totstandkoming van een netwerk voor mensen die dat daadwerkelijk (willen) doen bij de overheid. Om zo van elkaar te leren hoe je het beste hieraan invulling geeft en de methodiek een stap verder te brengen. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties vroeg PRCS om een onderzoek te doen naar de aard en ontwikkeling van responsief werken en wat een netwerk hierin kan betekenen, en om een bijeenkomst hierover te organiseren.

Wat is responsief werken?
Responsief werken kent meerdere betekenissen. Als werkwijze in het sociaal domein, waarin ‘respons’ op de behoeften en wensen van inwoners centraal staat (en niet de regeling). Waar het perspectief van de inwoner en mensen die in de uitvoering werken leidend zijn voor beleid. Tevens als term voor de rol die de overheid pakt bij een initiatiefrijke, snel veranderende samenleving (uit het NSOB model ‘sedimentaire sturing’ van 2015). De overheid zit minder zelf aan het stuur en stimuleert en faciliteert juist de creativiteit van de maatschappij. Binnen het ruimtelijk domein wordt responsief werken vaker op de laatste manier geduid.

Inwoners zijn de experts
In de kern zit er bij beide betekenissen een afscheid van de patriarchale overheid, van de overheid die weet wat goed is voor haar inwoners. Bij responsief werken zijn de inwoners de experts, zíj weten wat goed is voor zichzelf en hun omgeving. Die omkering is het fundament onder responsief werken. En juist die omkering maakt dat het in veel overheidsorganisaties botst met bestaande procedures, werkwijzen en mandaten. Deze gaan namelijk uit van een fundamenteel andere rol van de overheid ten opzichte van haar inwoners.

Het onderzoek: Successen en uitdagingen van responsief werken
Het praktijkgerichte onderzoek naar de aard en ontwikkeling van responsief werken en de kansen voor een netwerk hiervoor is uitgevoerd samen met Pieter Meijer, student bestuurskunde bij de Hogeschool van Amsterdam. In 43 gesprekken met een dwarsdoorsnede van mensen aan het werk bij de overheid is in kaart gebracht waar responsief werken succesvol is, waar mensen die het doen last van hebben (grotendeels hun eigen organisatie, bleek) en wat de meerwaarde van een netwerk zou kunnen zijn. Er wordt binnen het openbaar bestuur door een relatief kleine groep pioniers met veel energie responsief gewerkt en geëxperimenteerd. Respondenten gaven aan dat vaak wel “op papier” staat dat de organisatie responsief wil werken (onderdeel van missie, visie, jaarplannen etc.), maar dat het in de praktijk nog op beperkte schaal daadwerkelijk wordt gedaan. Toename van kennis en kunde t.a.v. responsief werken in overheidsorganisaties is nodig. “Responsief werken is nu te veel een paradepaardje in plaats van het paard dat de wagen trekt.” (quote van een respondent).

Meer weten? Een samenvatting van inzichten uit het onderzoek kun je hier lezen.

Een succesvol eerste netwerkbijeenkomst!
Op 17 maart vond de eerste bijeenkomst van het netwerk plaats. Mensen uit de praktijk van responsief werken kwamen bij elkaar, om kennis te maken en kennis op te doen. Naast ambtenaren is ook gewerkt met een panel van inwoners. Immers, bij responsief werken is het perspectief van de inwoner leidend. Zij gaven een frisse blik op de bijdragen en reacties van de deelnemers, ambtenaren en uitvoerders uit alle geledingen van de overheid. Nieuwsgierig? Je kunt alle inspiratie van die dag terugvinden in het verslag. Een deelnemer na afloop: “Er is een vuurtje aangestoken, en dat voel je.” Na afloop van de bijeenkomst zijn er vervolgafspraken gemaakt. Ook zijn er gesprekken gaande met Platform31 om het netwerk een goede ‘thuisbasis’ te bieden. Het netwerk heeft bij de eerste bijeenkomst ook een naam gekregen: Samenspel NL. Kortom een succes, voor herhaling vatbaar!

Het netwerk is de afgelopen jaren tot stand gekomen met inzet van haar partners. Naast PRCS en het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties hebben Platform31 en LCGW een bijdrage geleverd om het netwerk mogelijk te maken.

Meer weten over het netwerk of wil je aansluiten? Neem contact op met Angela Riddering.

Foto credit | August Swietkowiak